آزمایش هپاتیت B (HBV)  

هپاتیت B چیست؟

کبد یکی از اعضای حیاتی بدن است که تصفیه خون و پردازش مواد مغذی آن و همچنین مقابله با عفونت ها را بر عهده دارد. التهاب کبد یا هپاتیت بر اثر مصرف زیاد نوشیدنی های الکلی، بعضی از داروها و عفونت با انواع ویروس هپاتیت ایجاد می شود. در اثر عفونت با ویروس HBV بیماری هپاتیت B حاد یا مزمن بروز می کند. این ویروس معمولاً در هنگام زایمان و از طریق مادر به نوزاد و همچنین از طریق تماس با خون یا مایعات دیگر از بدن فرد آلوده (از طریق رابطه جنسی با فرد آلوده یا استفاده از سوزن یا سرنگ آلوده)  منتقل می شود. عفونت با ویروس هپاتیت B که با نام های HBV و HepB نیز شناخته می شود در نهایت ممکن است به سیروز کبدی (سفت و زخم شدن بافت کبد) و سرطان کبد منجر شود.

تست هپاتیت B بر روی نمونه خون انجام می‌شود. آزمایش ممکن است برای تشخیص هپاتیت B، ارزیابی شدت آن و تعیین اینکه آیا شما در برابر این بیماری مصون هستید، استفاده شود.

نمونه مورد نیاز برای انجام آزمایش

این تست نیاز به گرفتن نمونه خون دارد که در اغلب موارد از بازوی شما در آزمایشگاه و یا در خانه گرفته می‌شود.

آمادگی‌های قبل از آزمایش

برای این آزمایش عموماً نیازی به آمادگی خاصی نیست. پزشک معالج‌تان به شما خواهد گفت که آیا لازم است موقتاً مصرف برخی داروها یا مکمل‌ها را قبل از آزمایش متوقف کنید یا خیر.

هدف از انجام آزمایش Hepatitis B

هپاتیت B نوعی عفونت ویروسی است که منجر به التهاب کبد می‌شود. نتایج این تست می‌تواند عفونت هپاتیت B فعلی، قرار گرفتن در معرض HBV، و یا ایمنی در برابر ویروس را شناسایی کند.

HBV از طریق تماس با مایعات بدن منتقل می‌شود و اغلب، از تماس خون به خون منتقل می‌شود، اما ممکن است از طریق سایر مایعات بدن نیز منتقل گردد. اَشکال رایج قرار گرفتن در معرض HBV بر اساس منطقه جغرافیایی متفاوت است، اما اکثراً در هنگام زایمان به نوزادان، هنگام به اشتراک گذاشتن سوزن برای مصرف مواد مخدر وریدی، و یا در طول رابطه جنسی محافظت‌نشده رخ می‌دهد.

عفونت هپاتیت B می‌تواند حاد یا مزمن باشد. هپاتیت B حاد یک عفونت کوتاه‌مدت است و معمولا می‌توانید بدون درمان در عرض چند هفته تا ۶ ماه به‌طور کامل از هپاتیت B حاد بهبود یابید.

در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران مبتلا به هپاتیت B حاد، این بیماری به هپاتیت B مزمن تبدیل می‌شود که یک عفونت طولانی‌مدت است و ۶ ماه یا بیشتر طول می‌کشد. اگر هپاتیت B مزمن دارید، بیشتر در معرض خطر برای ایجاد عوارضی از قبیل آسیب شدید به کبد، نارسایی کبد و سرطان کبد هستید.

علائم بیماری هپاتیت B چیست؟

برخی از افراد آلوده به HBV هرگز احساس بیماری نمی کنند. علائم در افرادی که به تازگی آلوده شده اند، چند هفته ادامه دارد. این علائم ممکن است خفیف یا شدید باشند.

1. عضلات یا مفاصل دردناک
2. دل درد
3. از دست دادن اشتها
4. تب خفیف
5. مدفوع شل (اسهال)
6. کاهش انرژی و خستگی
7. یبوست
8. داشتن پوست یا چشم زرد (علائم زردی).
9. مشکلات معده
10.  ادرار قهوه ای رنگ

بیش از 90٪ افرادی که در بزرگسالی به هپاتیت B مبتلا می شوند در نهایت بهبود یافته وارد فاز مزمن بیماری نمی شوند.

ویروس هپاتیت B چه گونه منتقل می شود؟

در مناطقی که شیوع هپاتیت B بالاست، این ویروس معمولاً از مادر به کودک و در بدو تولد یا از طریق انتقال افقی (قرار گرفتن در معرض خون آلوده) شیوع می یابد. هپاتیت B همچنین با سوزن یا سرنگ آلوده، خالکوبی با سوزن آلوده، قرار گرفتن در معرض خون و مایعات بدن آلوده (مانند بزاق و ترشحات  واژن و منی) منتشر می شود. بنابراین راه های انتقال HBV موارد زیر هستند.

• رابطه جنسی محافظت نشده
• استفاده از سوزن یا سرنگ مشترک و آلوده، خالکوبی با سوزن آلوده و مشترک
• استفاده از وسایل شخصی روزمره که ممکن است به مایعات بدن آغشته باشند. برای مثال می توان تیغ، مسواک، جواهرات پیرسینگ و ناخن گیر را نام برد.
• عدم استفاده مراکز درمانی و دندانپزشکی از وسایل استریل
• تولد نوزاد از مادر مبتلا به هپاتیت B، HBV هم از طریق زایمان طبیعی و هم سزارین به جنین منتقل می شود.

برخلاف باورهای غلط، HBV از طریق موارد زیر منتقل نخواهد شد:

• بوسیدن گونه یا لب ها
• سرفه یا عطسه کردن
• در آغوش گرفتن و دست دادن
• خوردن غذایی که فرد مبتلا به هپاتیت B تهیه کرده است.
• شیر دادن به نوزاد

سیروز کبدی و سرطان کبد عوارض طولانی مدت عفونت های HBV به حساب می آیند. سرطان کبد به سرعت پیشرفت می کند و با توجه به گزینه های درمانی محدود در این زمینه، عموما نتایج قابل توجهی در درمان بیمار بدست نمی آید. جراحی و شیمی درمانی می توانند تا حدودی پیشرفت بیماری را کند کنند. پیوند کبد نیز، در افراد مبتلا به سیروز کبدی، تا حدودی موفقیت آمیز می باشد.

به چه کسی ناقل ویروس هپاتیت B می گویند؟

ناقلین هپاتیت B، ویروس هپاتیت B را در خون خود دارند، اما علائم بیماری را احساس نمی کنند. بین 6 تا 10 درصد از افرادی که به ویروس آلوده شده اند ناقل می شوند و بنابراین احتمالا دیگران را بدون اطلاع از آن آلوده میکنند. کودکان در بالاترین خطر حامل شدن قرار دارند. از هر 10 نوزاد که از بدو تولد آلوده می شوند، حدود 9 نفر به ناقلین HBV تبدیل می شوند.

پزشکان آزمایش هپاتیت B را برای چند هدف مختلف تجویز می‌کنند:

• غربالگری برایHBV : آزمایش‌های غربالگری تلاش برای پیدا کردن یک بیماری است، قبل از این‌که یک فرد دارای علائم شود. بسیاری از افراد مبتلا به هپاتیت B هیچ علائمی ندارند، بنابراین غربالگری برای این بیماری، تشخیص زودهنگام آن را امکان‌پذیر می‌کند تا بتوانید درمان به‌موقع دریافت کنید و از گسترش ناخودآگاه ویروس به دیگران جلوگیری کنید. اگر در معرض خطر ابتلا به این عفونت هستید، ممکن است غربالگری هپاتیت B توصیه شود.
• تشخیص و ارزیابی عفونت HBV : تست هپاتیت B می‌تواند تشخیص دهد که آیا شما عفونت فعلی هپاتیت B دارید، آیا حاد یا مزمن است، و آیا می‌توانید ویروس را به دیگران منتقل کنید یا نه.
• ارزیابی عفونت HBV گذشته و ایمنی آینده: آزمایش‌های هپاتیت B می‌تواند مشخص نماید که آیا شما به دلیل واکسیناسیون HBV یا پس از بهبود از عفونت گذشته، ایمنی دارید. همچنین می‌توان از آزمایش هپاتیت B برای ارزیابی این‌که آیا واکسیناسیون با موفقیت ایمنی ایجاد کرده است، و شناسایی این‌که چه کسانی در معرض خطر افزایش فعال‌سازی مجدد HBV هستند، استفاده کرد.
• نظارت بر عفونت‌های HBV : پس از تشخیص هپاتیت B ممکن است از این تست برای نظارت بر بیماری، تشخیص عوارض و ارزیابی پاسخ به درمان استفاده شود.

آنچه در آزمایش هپاتیت B اندازه‌گیری می‌شود

آزمایش هپاتیت B به دنبال آنتی‌ژن‌ها، آنتی‌بادی‌ها یا مواد ژنتیکی HBV است. آنتی‌ژن‌های HBV موادی از ویروس هستند که باعث می‌شوند بدن شما پاسخ ایمنی ایجاد کند. آنتی‌بادی‌ها موادی هستند که توسط سیستم ایمنی بدن در پاسخ به HBV ساخته می‌شوند.

آزمایش‌های اولیه هپاتیت B، آنتی‌بادی‌ها و آنتی‌ژن‌های مرتبط با HBV را می‌سنجند:

• آنتی‌ژن سطحی هپاتیت B (HBsAg): این پروتئین‌ها در سطح HBV وجود دارند. پروتئین‌ها را می‌توان در مقادیر بالا در طول عفونت حاد یا مزمن هپاتیت B تشخیص داد. این تست برای غربالگری، کمک به تشخیص عفونت‌های حاد و مزمن HBV کاربرد دارد.
• آنتی‌بادی سطحی هپاتیت B (anti-HBs): در پاسخ به HBsAg، بدن به‌طور طبیعی آنتی‌بادی‌های سطحی را در عرض چند هفته یا چند ماه تولید می‌کند. وجود Anti-HBs نشان می‌دهد که شما از هپاتیت B بهبود یافته‌اید و اکنون در برابر این بیماری مصون هستید. این آنتی‌بادی‌ها همچنین در کسانی که قبلا در معرض HBV قرار گرفته‌اند (از جمله از طریق واکسیناسیون) شناسایی می‌شوند.
• آنتی‌بادی هسته‌ای کل هپاتیت B (anti-HBc): آنتی‌بادی‌های هسته‌ای هپاتیت B با بروز علائم هپاتیت ظاهر می‌شوند و تا ابد قابل‌تشخیص هستند. نتایج این تست در کنار سایر آزمایش‌ها برای ارزیابی بهبود از عفونت قبلی HBV و تمایز بین عفونت‌های حاد و مزمن به کار می‌رود. این آزمایش دو نوع آنتی‌بادی Anti-HBc را شناسایی می‌کند که IgM و IgG آنتی‌بادی‌های ضد HBc نامیده می‌شوند.
• آنتی‌بادی هسته‌ای IgM هپاتیت B (IgM anti-HBc): این تست فقط آنتی‌بادی‌های IgM anti-HBc را تشخیص می‌دهد. آنتی‌بادی هسته‌ای IgM هپاتیت B، تنها در عفونت‌های حاد هپاتیت B، ۶ ماه پس از عفونت تشخیص داده می‌شود.

اگر بر اساس این آزمایش‌های اولیه، هپاتیت B تشخیص داده شود، احتمالا از آزمایش‌های تکمیلی برای نظارت بر بیماری، هدایت درمان و تعیین این‌که آیا می‌توانید هپاتیت B را به دیگران منتقل کنید یا خیر، استفاده خواهد شد. آزمایش‌های تکمیلی شامل:

• آنتی‌ژن هپاتیت B (HBeAg): این پروتئین HBV در برخی از بیماران مثبت برای HBsAg یافت می‌شود. اندازه‌گیری این آنتی‌ژن می‌تواند به پزشکان کمک کند تا توانایی شما برای انتقال HBV به دیگران را بسنجند.
• آنتی‌بادی هپاتیت B (anti-HBe): این ماده در پاسخ به HBeAg تولید می‌شود. ناپدید شدن HBeAg و تشخیص anti-HBe در خون، به نام  Seroconversion، بهبود وضعیت را نشان می‌دهد و پاکسازی طولانی‌مدت ویروس را پیش‌بینی می‌کند. بیماری مزمن کبد در افراد مبتلا به HBeAg شایع‌تر است و در anti-HBe کمتر شایع است، بنابراین این تست می‌تواند عفونت‌های حاد HBV را کنترل کند.
• DNA ویروس هپاتیتB  : آزمایش DNA ویروس هپاتیت B، مواد ژنتیکی ویروس را تشخیص می‌دهد و بار ویروسی خون را تعیین می‌کند. یک آزمایش مثبت نشان می‌دهد که ویروس در بدن فرد تکثیر می‌شود و آن فرد را مسری می‌کند. این آزمایش اغلب برای نظارت بر اثربخشی درمان ضدویروسی در افراد مبتلا به عفونت‌های مزمن HBV استفاده می‌شود.

روش های پیشگیری از ابتلا به HBV چیست؟

واکسن هپاتیت B اصلی ترین عامل پیشگیری از ابتلا به آن است. طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت همه نوزادان باید طبق برنامه واکسیناسیون، واکسن HBV دریافت کنند. همچنین استفاده از روش های حفاظت حین رابطه جنسی و بهره گیری از خدمات بهداشتی معتبر برای جلوگیری از انتشار و شیوع این ویروس، ضروری است.